AİLEDE ETKİLİ VE DOĞRU İLETİŞİM BAŞARININ ANAHTARIDIR -3-

Yazımızın bu son kısmında iletişimin etkinliliğini artıran temel yaklaşım tarzlarını ortaya koymaya çalışacağız. Çünkü: Ailenin temeli karı-koca arasındaki ilişkidir. Sağlıklı bir ilişki, iki kişinin bilinçli olarak, düşünüp taşınıp, sorumluluk içinde aldığı karara dayanır. Sağlıklı ilişki içine giren bireyler, diğerini değerli ve onurlu görür, onu olduğu gibi kabul eder bu kişiler kendi sınırlarının farkındadırlar, sürekli etkileşim ve dayanışma içerisinde olmaktan çekinmezler, olgun insanlardır. Evliliğin yaşaması için, kendi gereksinimleri ile “Yuvanın” gereksinimleri arasında bir denge kurarlar bu disiplin sayesinde eşler uzun vadeli mutlulukları, kısa vadeli geçici doyumlara yeğlerler kendi davranış, düşünce ve duygularından kendilerini sorumlu tutarlar. Doğru bildiklerini söylemekte ısrar ederler ve gerçekçi olmaya özen gösterirler manevi yaşama zenginleştirmeyi, kendi bencil sınırları içine kapanıp kalmamaya özen gösteririler. İki olgun insan anne- baba olmaya karar verdiği zaman, davranışlarıyla olgun insan modelini çocuklarına gösteririler. Bu kişilerin kendilerine ve diğerlerine saygıları vardır. Çocuk yetiştirmeyi dünyanın en sorumlu görevi kabul ederler. Böyle anne-babanın kurduğu aile içinde yetişen çocukların gereksinimleri doğal olarak karşılanır. Çocuklar bu güven ve sevgi ortamı içinde kendi benliklerini bulabilmek için değişik deneyimlere girebilme cesareti gösterirler. Bu ailelerde çocuklar, anne-babanın kendi gereksinimlerini gidermek aracı olarak kullanılmazlar. Sağlıksız ailelerdeki mutsuz anne ve mutsuz baba ise, kişisel becerileri ve girişimleri kendi gereksinimlerini karşılayamadıkları için, gereksinimlerini karşılamada çocuklarını araç olarak kullanırlar. Çocukların kendi gereksinimleri ve kişisel gelişimsel potansiyelleri böyle anne-babalar için önemli değildir. Bu tür ailelerde çocuklar gelişemezler ve kendi kişiliklerini bulamazlar.

Anne-baba ve çocuk arasındaki olumlu iletişim ailenin mutluluğunu artırır Ayrıca çocuğun öğrendiği bu iletişim tarzı, model alarak hayatı boyunca sağlıklı sosyal ilişkiler kurmasına yardımcı olur. Aynı zamanda kendini ifade edebilme yeteneği ile özgüvenini güçlendirir. İletişim, iki yaşındaki çocuk için de, ergenlik çağındaki çocuk için de hem özsaygının hem de karşılıklı saygının anahtarıdır.

Aile içi iletişim ve ilişki, ailenin üyeleri arasında nasıl bir iletişimin ve ilişkinin bulunduğunu ifade eden bir kavramdır. Çünkü aile bir ilişkiler sistemidir. Bu sistemin yerli yerinde işlemesi de aile bireylerinin kendilerini ve birbirlerini anlamalarından geçer. Bunun için aile bireyleri kendi aralarında iletişim kurma ortamları sağlamalıdırlar. İletişim hemen her yerde kurulabilir. Bunun için örneğin; yürüyüşlere çıkmayı alışkanlık haline getirebiliriz. Bu farklılık aile içi ilişkilere yeni açılımlar katabilir. Özellikle eşlerin günde birkaç kez birbirlerini aramaları, alış-verişi beraberce yapmayı tercih etmeleri, pikniğe çıkma, çocukların sevdiği oyunları beraber oynama, karşılıklı sevgi ve güveni geliştirecek aktivitelerdir.

Gerçekçi olmak gerekirse ev içerisinde iletişimi engelleyen, bireyselliği sağlayan bazı davranışlar anlamsız bir şekilde öne çıkmıştır. Örneğin: Amacı haberleşmek olması gerekirken sohbet aracı olarak algılanan çok uzun telefon konuşmaları, karşısında boşa ömür harcadığımız televizyon programları ve bilinçsizce zaman israfından öteye gitmeyen bilgisayar ve internet ortamları, aile içi iletişimi düşünecek olursak her yere taşıdığımız iş hayatımız, iletişimin büyük bir bölümünü çalmaktadır. Bunlara ayırdığınız zamanı gözden geçirirsek iletişim kurma adına ne kadar çok zamanımız olduğunu görürüz.

Etkili iletişimin temelinde bireyin kendisini tanıması, kendi değerlerinin ve tutumlarının farkında olması ve özgüven yatar. İyi bir iletişimci ipuçlarını anında görür (jestler, mimikler, beden duruşu) ve onları gerçekçi olarak değerlendirir.

Etkili bir iletişim aile üyelerinin karşılıklı olarak birbirlerinin düşüncelerini ve duygularını anlamalarını sağlar, işbirliği yardımlaşma ve paylaşma davranışlarına yol açar. çocukların gelişmesi için uygun bir ortam oluşmasına zemin hazırlar. İyi bir iletişimin gerçekleştiği aile ortamında çocuklar daha özerk ve bağımsız bir kişilik geliştirirler.

Düşünme düşünce ve duygularını açıklama özgürlüğü ve alışkanlığı kazanırlar. Ayrıca İletişim aile sisteminin işleyişinde, işbirliği, karar verme gibi işlevler için gereklidir. Aileler ile yapılan çalışmalarda da iyi iletişimin bulunduğu ailelerde aile ilişkilerinden sağlanan doyumun daha fazla olduğu ortaya çıkmıştır. İyi bir iletişim; ailede kişilerin birbirlerine daha iyi tanımalarına, kaynakların kullanımına, beraberliğin sağlanmasına, davranışlarda koordinasyona, amaçların belirlenmesine, kişilerin kendilerine ve diğer kişilere saygı duymalarına olanak sağlamaktadır.

Buna karşılık etkili bir iletişimin oluşturulamadığı iletişim engellerinin yer aldığı bir ortamda çocukların gelişimi engellenir. Çocuklar özgürce düşünemeyen düşünce ve duygularını açıkça dile getiremeyen bağımlı birer birey olurlar. İleride de büyük sorunlarla karşılaşırlar. Bu nedenle aile bireyleri arasında özellikle anne-baba ile çocuklar arasında etkili bir iletişimin kurulması çok önemlidir

Anne, baba ve çocuklar arasındaki olumlu etkili iletişimin temel ilkeleri şunlardır:
* Empati kurabilmek: Empati, karşımızdakinin içinde bulunduğu hali hissedebilmek için kendimizi onun yerine koyarak onun penceresinden bakabilmek demektir. Mesela çocuk oynarken oyuncağını kırdığında “Üzülecek ne var?” diyeceğimize, o oyuncağın çocuğumuz için ne kadar kıymetli olduğunu anladığımızı belirten cümleler kurmamız gerekir. “Oyuncağını çok sevdiğini ve buna üzüldüğünü anlıyorum” gibi.
* Dinlerken fiziksel halimize dikkat etmek: Aile içerisinde eşimiz ve çocuklarımızla halleşirken onları konuşmaya teşvik etmeli, konuşabilmeleri yönünde cesaret kazandırmalıyız. Bunu sağlayacak beden duruşumuz, yüz ifadelerimiz, mimik ve jestlerimizdir.
* İletişimde bulunduğumuz kişinin karşısına oturarak, yüzümüzü ona çevirmeliyiz. Onu rahatsız etmeyecek ölçüde göz teması kurmaya özen göstermeliyiz.
*Dikkatli dinleme: Aile bireylerinden biri bir problemle ilgili konuşurken diğer bireyin onu dikkatle dinlemelidir. Arada bir kendisini dinlediğimizi ifade eden mimikler kullanılmalıdır. Gazete, televizyon vs gibi başka bir şeyle ilgilenilmemeli, dinlendiği hissettirilmelidir
* Hiçbir şekilde dinlediğimiz kişinin sözünü bölmeden sonuna kadar düşüncesini ifade etme esnekliği vermeliyiz. Fikirlerini ifade ederken müdahale etmeden anlamaya çalışmalı, zorlandığımız yerde sorular sorarak aktif hale geçmeliyiz.
* Eğer eleştiride bulunacaksak bilmeliyiz ki kişiler değil, davranışları eleştirilir. Buna riayet etmeye özen göstermeliyiz. Aile bireylerinin kişilik konumlarına ve benlik kariyerlerine zarar vermeden doğruyu bulmaya yönelik yapıcı eleştirilere yönelmeliyiz.
* Eleştirirken kimseyi yargılamamalıyız. Asla önyargı ile iletişim kurulmamalıdır.
* Eleştiri yaparken geçmişte kalmış davranışları mevzu etmeden genelleme yapmadan iletişimi sağlamaya özen göstermeliyiz.
* Unutmamamız gereken önemli bir diğer yaklaşım tarzı şudur ki: İletişimde ne söylediğimiz değil nasıl söylediğimiz çok daha önemlidir.
Son olarak Aile içinde iletişimi ve etkileşimi etkileyen başlıca olumsuz davranışlara özet olarak değineceğiz. Bunlar kısaca şöyledir:
*Aileyi ve bireyleri ilgilendiren konular üzerinde, yüzeysel konuşmalar ile konunun ciddiyetini geçiştirme.
*Aşırı ve yersiz sorular sorarak lüzumsuz şüphe ve tereddütlerle aile içi huzuru kaçırma.
*İlgi gösterirken doğallıktan çok, yapaylığı hissettirme.
*Konuşma ve izah etme olmadan, karşı tarafın hareketlerini, düşüncelerini yorumlamaya ve tahmin etmeye çalışma
* Geçmişteki üzücü ve tatsız olayların sık sık gündeme getirme.
*Sorulan soruları cevaplamaya tenezzül etmeden havada bırakma.
* Aile bireyleri içinde söz ile baskı kurmaya çalışma.
*Abartılı bir şekilde onaylama veya reddetme
* Sık sık öneride bulunma veya kişisel düşünceleri kabule zorlama.
*Emir verme, tehdit etme, samimiyetten uzak kalma, yalan söyleme, alay etme, fikirlere değer vermeme, olayların olumsu yönlerini öne çıkarmaya çalışma, kaba …vb.
Sonuç olarak unutmayalım ki; aile içi iletişim denildiğinde ideal olanın bireyler arasında hiç çatışmanın olmaması olduğu düşünülür fakat çatışmanın olmamasından ziyade çatışmanın nasıl çözümlendiği daha önemlidir. Bu da ancak etkili ve doğru bir iletişimin sonucudur.